บทความวิชาการ เดือนกันยา 2568

HPV Self-Sampling: ทางเลือกใหม่ในการตรวจคัดกรองมะเร็งปากมดลูก

สถาบันมะเร็งแห่งชาติ

มะเร็งปากมดลูกเป็นสาเหตุการเสียชีวิตอันดับต้น ๆ ของผู้หญิงไทย โดยองค์การอนามัยโลก (WHO) ประเมินว่า แต่ละปีมีผู้หญิงกว่า 300,000 คนทั่วโลกเสียชีวิตจากโรคนี้ (1) สาเหตุหลักเกิดจากการติดเชื้อไวรัสเอชพีวี (Human papillomavirus: HPV) ซึ่งติดต่อผ่านการมีเพศสัมพันธ์ แม้ว่าการติดเชื้อส่วนใหญ่จะหายได้เอง แต่บางรายเชื้อ HPV สามารถคงอยู่และก่อให้เกิดความผิดปกติที่นำไปสู่มะเร็งปากมดลูกได้ ในประเทศไทย ภาครัฐได้มีโครงการตรวจคัดกรองมะเร็งปากมดลูกด้วยวิธี Pap smear และ HPV DNA test ตรวจเก็บตัวอย่างโดยแพทย์หรือบุคลากรทางการแพทย์ อย่างไรก็ตาม อัตราการเข้ารับการตรวจยังต่ำกว่าที่ควร ส่วนหนึ่งมาจากความอาย ความไม่สะดวก หรือข้อจำกัดด้านเวลา จึงเกิดนวัตกรรมใหม่ที่เรียกว่า HPV self-sampling หรือการตรวจ HPV ด้วยการเก็บตัวอย่างด้วยตนเอง

รูปแบบการรายงานผลการตรวจ HPV self-sampling รายงานได้ 3 ประเภท คือ

ผลลบ (Negative for high-risk HPV): ไม่พบเชื้อ HPV สายพันธุ์เสี่ยงสูง สามารถเข้ารับการตรวจตามระยะเวลาที่กำหนด (เช่น ทุก 5 ปี)
ผลบวก (Positive for high-risk HPV): พบเชื้อ HPV สายพันธุ์เสี่ยงสูง จำเป็นต้องเข้ารับการตรวจเพิ่มเติม เช่น การตรวจด้วยวิธีเซลล์วิทยา (cytology) หรือการส่องกล้องตรวจปากมดลูก (colposcopy) ขึ้นกับชนิดสายพันธุ์ของเชื้อ HPV ที่พบ
ผลไม่ชัดเจน/ตัวอย่างไม่เหมาะสม (Invalid/Unsatisfactory): ตัวอย่างไม่เพียงพอหรือมีปัญหาทางเทคนิค ต้องทำการเก็บตัวอย่างใหม่

อย่างไรก็ตาม การตรวจด้วย HPV self-sampling เป็นเพียงการตรวจคัดกรอง หากพบผลผิดปกติ ยังคงต้องได้รับการตรวจวินิจฉัยเพิ่มเติมจากสูตินรีแพทย์

ความแม่นยำและประสิทธิภาพ
งานวิจัยและการทบทวนวรรณกรรมหลายฉบับแสดงให้เห็นว่า ผลการตรวจ HPV จากตัวอย่างที่เก็บโดยผู้หญิงเอง มีความไว (sensitivity) และความจำเพาะ (specificity) ใกล้เคียงกับการเก็บตัวอย่างโดยแพทย์

การวิเคราะห์อภิมานของ Arbyn และคณะ(2) พบว่า HPV self-sampling มีความไวในการตรวจคัดกรองโรคก่อนเป็นมะเร็ง (CIN2+) สูงเกือบเท่ากับที่เก็บโดยแพทย์ (>90%)
การศึกษาแบบพหุศูนย์ ในประเทศไทย(3) พบว่าค่าความไวในการตรวจพบรอยโรคก่อนเป็นมะเร็ง (CIN2+) สูงเกือบเท่ากับที่เก็บโดยแพทย์ (87%)

รอยโรคก่อนเป็นมะเร็ง (CIN2+) มีความสำคัญเนื่องจากเป็นรอยโรคที่มีโอกาสพัฒนาต่อกลายเป็นมะเร็งปากมดลูกในอนาคต การตรวจพบและรักษารอยโรค CIN2+ จะช่วยลดอัตราการป่วยและเสียชีวิตจากโรคมะเร็งปากมดลูกได้

บริบทของประเทศไทย
งานวิจัยในประเทศไทยพบว่า HPV self-sampling มีความยอมรับสูง (4) โดยเฉพาะในกลุ่มผู้หญิงที่มีอุปสรรคในการเข้าถึงการตรวจคัดกรองแบบดั้งเดิม และยังมีการศึกษาประเมินความเป็นไปได้ของ HPV self-sampling ผลลัพธ์ส่วนใหญ่ชี้ว่า วิธีนี้มีศักยภาพในการเป็นกลยุทธ์เสริม (complementary strategy) ร่วมกับการตรวจโดยบุคลากรทางการแพทย์ ทั้งยังช่วยเพิ่มการเข้าถึงในกลุ่มที่ไม่เคยเข้ารับการตรวจมาก่อน
ในด้านนโยบาย WHO ได้เสนอ “Global Strategy to Accelerate the Elimination of Cervical Cancer” ตั้งเป้าให้ 70% ของผู้หญิงทั่วโลกเข้ารับการตรวจคัดกรองด้วยวิธีที่มีประสิทธิภาพภายในปี 2030 (1) การนำ HPV self-sampling มาใช้ในประเทศไทย จึงเป็นเครื่องมือเสริมที่ช่วยให้ประเทศไทยเข้าใกล้การกำจัดมะเร็งปากมดลูกตามเป้าหมายขององค์การอนามัยโลก

โครงการคัดกรองมะเร็งปากมดลูกด้วยวิธี HPV DNA Self Test
โครงการนี้ดำเนินการโดยสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) ร่วมกับกรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข และหน่วยบริการต่าง ๆ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อ

ให้สตรีอายุ 30–60 ปี หรืออายุ 15–29 ปี กรณีที่มีความเสี่ยงสูง ได้รับการตรวจคัดกรองมะเร็งปากมดลูกด้วยวิธี HPV DNA Test
เพิ่มความสะดวกในการเข้าถึงบริการ โดยให้บริการชุดเก็บตัวอย่างสิ่งส่งตรวจด้วยตนเอง (HPV Self-Sampling)

บทสรุป
HPV self-sampling เป็นทางเลือกของการตรวจคัดกรองมะเร็งปากมดลูกที่มีความแม่นยำ น่าเชื่อถือ และได้รับการยอมรับสูง สามารถช่วยเพิ่มอัตราการตรวจคัดกรองมะเร็งปากมดลูก โดยเฉพาะในกลุ่มที่ไม่เคยหรือไม่สะดวกเข้ารับบริการในสถานพยาบาล อย่างไรก็ตาม ควรมีการวางระบบติดตามผู้ที่ได้ผลตรวจบวก และประเมินความคุ้มค่าเชิงเศรษฐศาสตร์เพิ่มเติม เพื่อบูรณาการเข้ากับนโยบายการคัดกรองในระดับประเทศ

Reference
1.    Singh D, Vignat J, Lorenzoni V, et al. Global estimates of incidence and mortality of cervical cancer in 2020: a baseline analysis of the WHO Global Cervical Cancer Elimination Initiative. Lancet Glob Health. 2023;11(2):e197-e206.
2.    Phillips SA, Denoël S, Wentzensen N, Arbyn M. Accuracy of HPV self-collection compared to clinician-collected HPV testing and cytology: a meta-analysis. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. Published online July 11, 2025.
3.    Phoolcharoen N, Areeruk W, Kantathavorn N, et al. Self- and physician-collected high-risk human papillomavirus (HPV) testing to detect high-grade cervical lesions among Thai women. Int J Gynecol Cancer. 2023;33(9):1354-1358.
4.    Ploysawang P, Pitakkarnkul S, Kolaka W, et al. Acceptability and Preference for Human Papilloma Virus Self-Sampling among Thai Women Attending National Cancer Institute. Asian Pac J Cancer Prev. 2023;24(2):607-612